Rzepak ozimy to jedna z najstarszych roślin uprawnych w Europie i na świecie. Początkowo jego uprawy znaleźć można było w rejonie Morza Śródziemnego. Do Polski trafił w XIX wieku i jest jedną z najważniejszych roślin oleisto-białkowych uprawianą w naszym kraju po dziś dzień. Jednak w ostatnich latach, głównie z uwagi na warunki pogodowe i gwałtowne zjawiska atmosferyczne, rentowność tej uprawy znacznie się obniżyła. W tym samym czasie rozwój inżynierii i biotechnologii pozwolił opracować technologie i rozwiązania, dzięki którym nie tylko można zniwelować wpływ pogody, ale i zmniejszyć nakłady przy wzroście plonów. Wszystko po to, aby uprawa rzepaku ozimego krok po kroku przyniosła jak największe korzyści – w postaci wysokich plonów.
Uprawa rzepaku ozimego krok po kroku
1. Dobór odmiany rzepaku
Dobór odmiany rzepaku to kwestia indywidualna, determinowana przez czynniki glebowe i pogodowe. Innej mrozoodporności oczekujemy przecież od upraw w południowej części kraju, innej zaś w północnej Polsce. Jednak przede wszystkim należy zwrócić uwagę na potencjał plonotwórczy, odporność na niekorzystne warunki atmosferyczne, choroby (jeśli mamy problem z kiłą czy suchą zgnilizną, powinniśmy zdecydować się na specjalne odmiany) oraz stanowisko. Bardzo ważne jest stosowanie preparatów, które chronią małą roślinę bezpośrednio po wschodach.
2. Nawożenie rzepaku
Będzie się ono odbywać równolegle z siewem na 2 głębokościach. Ilość i rodzaj użytych nawozów dobiera się na podstawie analiz glebowych. Po uwzględnieniu tych danych, na każdą tonę spodziewanego plonu należy dostarczyć 25-34 kg P2O5, 60-70 kg K2O i 18-22 kg siarki. W uprawie rzepaku szczególną uwagę zwracać należy na tą użycie tej ostatniej substancji.
3. Siew rzepaku ozimego
Siew warunkuje wzrost i właściwy pokrój roślin rzepaku przed zimą oraz przyczynia się na efektywność innych czynników plonotwórczych. Przełom lata i jesieni to najlepszy czas dla rzepaku. To właśnie wtedy uzyskuje on najkorzystniejszy morfologicznie pokrój w ciągu 75-80 dni pełnej wegetacji z temperaturą powyżej 5°C. Najlepiej, żeby to była rozeta o 8-9 liściach osadzonych na epikotylu o długości do 4 cm i hypokotylu o średnicy minimum 0,5 cm. Rzepak o takim właśnie habitusie jest najbardziej zimotrwały morfologicznie i zapewnia najlepszy potencjał plonotwórczy (odnogi produktywne i łuszczyny). Odnosi się do odmian populacyjnych, mieszańcowych - złożonych, jak i zrestorowanych.
Termin siewu rzepaku ozimego jest inny dla każdej części kraju. Najwcześniej rozpoczyna się siew - bo już w pierwszej połowie sierpnia - na terenie polski północnej. Schodząc stopniowo na południe, ta data będzie coraz późniejsza - aż nawet do 25-31 sierpnia w Małopolsce i na Podkarpaciu. Zbyt wczesny siew narazi nas na konieczność stosowania regulatorów wzrostu i przerost roślin, które - jeśli będą zbyt rozwinięte - mogą nie przetrwać zimy.
Rzepak siany w optymalnym czasie powinien być niegęsty. W dużych technologiach powinno to być ok. 70 roślin na 1 m2, którą otrzymuje się przy poprawnym wysiewie 4 kg nasion w rozstawie 15-18 cm. W technologiach oszczędnych w nawozy i środki ochrony roślin lepszy będzie rzepak w łanach bardziej zagęszczonych, tj. ok. 100 roślin na 1 m2, który uzyskuje się przy wysiewie 5 kg. Siewy rzadsze zalecane są przy punktowym siewie. Jest to spowodowane tym, że zasiewy gęstsze szkodzą zimowaniu, wylęganiu, sprzyjają porażeniu przez choroby i szkodniki. Szeroka rozstawa rzędów dopuszczalna się tylko przy pielęgnacji mechanicznej międzyrzędzi. Rzepak należy siać równomiernie płytko na ~2 cm przy małej mocy siewnika.
Po wschodach powinno skupić się na prowadzeniu łanu, który pozwoli roślinom w optymalnej formie i pokroju przejść do fazy spoczynku zimowego. Chodzi o rośliny zdrowe, nieporażone chorobami, bez towarzystwa chwastów i posiadające niezbędne mikroelementy. Trzeba pamiętać, że plon rzepaku prognozowany jest jesienią i wszelkie nieprawidłowości w tym okresie przełożą się na mniejsze zbiory.
Biologia rzepaku uniemożliwia kilkukrotne odnawianie materiału siewnego, nawet postaci populacyjnych, z powodu na szybkie przepylenia innymi krzyżowymi uprawnymi czy chwastami. Wszystkie one są wysokoerukowe i wysokoglukozylanowe i psują jakość rośliny. U mieszańców złożonych i zrestorowanych efekt heterozji nie zachodzi w kolejnych pokoleniach (poza F1). Użycie własnego materiału siewnego natomiast rozcieńcza wybujałość mieszańców i obniża plon.
Choroby rzepaku ozimego – ochrona rzepaku
Do choroby rzepaku ozimego może dojść jeszcze jesienią, dlatego ochronę można rozpocząć bezpośrednio po siewie. Jest to najlepsza forma radzenia sobie z chwastami w rzepaku ozimym. Nie zawsze warunki pogodowe na to pozwalają. Wtedy zabiegi herbicydami przeprowadza się najpóźniej do 4-6 liścia, kiedy chwasty są najbardziej wrażliwe. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na to, czy stosowane środki ochrony roślin niszczą samosiewy zbóż. Jeśli nie, należy zastosować graminicyd. Dobór środka powinien opierać się w każdym przypadku na historii danego pola, poziomie i rodzaju zachwaszczenia - tylko wówczas będzie można dopasować odpowiednie dawki nawozów w jednostkę kg na ha.
Przy zabiegu fungicydowym warto zwrócić uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze, ilość zabiegów i ich częstotliwość musi odpowiadać panującym warunkom atmosferycznym. Gdy pogoda jest dobra, a rośliny nie wykazują oznak porażenia, można wykonać zabieg prewencyjny. Później, jeśli na roślinach występują ogniska chorób, należy rozważyć powtórzenie działania. Niezbędny może okazać się też zabieg insektycydowy.
W celu zapewnienia optymalnego pokroju i kondycji, niezbędne jest zaopatrzenie rzepaku w mikroelementy. Z 1 tony nasion i odpowiedniej ilości słomy rzepak ozimy pobiera 60-120g B i Cu, 10-40g Cu, 50-100g Mn, 1-2g Mo, 160-180g Zn, 260g Fe. Jak widać, rzepak to nie tylko Bor - należy pamiętać o wszystkich znajdujących się w nim mikroelementach. Niedobór tylko jednego z nich może w znacząco obniżyć plon.
Wszechstronny surowiec – wykorzystanie rzepaku ozimego
Rzepak ozimy to roślina oleista, jedna z najważniejszych roślin w tej grupie roślin uprawnych. Z jego nasion uzyskuje się olej jadalny (olej rzepakowy), z którego wytwarza się margarynę i inne tłuszcze kuchenne. Ponadto, w przemyśle olej rzepakowy wykorzystuje się także do produkcji pokostu oraz paliwa biodiesel.
Nie jest to jednak jedyne wykorzystanie rzepaku ozimego.
Jest on rośliną pastewną. Śruta poekstrakcyjna uzyskana po wytłoczeniu oleju jest cenną, zawierającą dużo białka paszą dla zwierząt. Natomiast słoma rzepakowa nie jest odpowiednia ani na paszę dla zwierząt, ani na ściółkę, może być za to użyta jako opał lub do produkcji płyt pilśniowych.
Rzepak ozimy to również roślina miododajna i z racji na dużą powierzchnię upraw ma bardzo duże znaczenie w pszczelarstwie.
Podsumowanie
Siew rzepaku ozimego okaże się sukcesem tylko wówczas, gdy wszystkie wymienione w części „Uprawa rzepaku ozimego krok po kroku” reguły zostaną zastosowane. W końcu precyzyjne ustalenie terminu siewu, dobór właściwej odmiany i głębokości, jak również stanowiska na którym będzie uprawiany rzepak ozimy – to czynności, które właściwie wykonane, powinny zaowocować dużym plonem.