W ostatnim czasie uprawa słonecznika staje się coraz bardziej popularna. Fakt ten wynika z ocieplenia ziemi, które stworzyło dogodne warunki do uprawy tej rośliny w naszym kraju. Znanych gatunków słonecznika jest 70, ale najpopularniejszy z nich to słonecznik zwyczajny – roślina jednoroczna o wydłużonym okresie wegetacji. Jak sama nazwa wskazuje, kwiaty tych roślin zawsze zwrócone są ku słońcu. W Polsce dużym uznaniem cieszy się właśnie uprawa słonecznika na kwiaty, stosowana jako zielonka lub zielony nawóz w poplonach, jednakże w ostatnich latach w naszym kraju coraz popularniejsza staje się uprawa słonecznika na ziarno, z przeznaczeniem na olej, zwłaszcza na Opolszczyźnie i na Dolnym Śląsku. Nic w tym dziwnego, uprawa słonecznika opłacalność ma dużą i jest o wiele łatwiejsza w uprawie niż rzepak.
Warunki do uprawy słonecznika
Zasoby wodne są jedną z głównych niekontrolowanych zmiennych środowiskowych, które ograniczają wzrost i rozwój słonecznika, a także plon nasion. Uważa się jednak, że słoneczniki są dobrze przystosowane do możliwej suszy. W utrzymaniu wody pomaga im głęboki system korzeniowy oraz owłosione łodygi i liście.
Można więc rzec, że wraz ze zmianą klimatu warunki do uprawy słonecznika będą miały coraz większe regiony – zarówno w Polsce jak i na całym świecie. Prawdopodobnie z tego też wynika fenomen tej uprawy w ostatnim czasie.
Obecnie najkorzystniejsze warunki do uprawy słonecznika w Polsce występują w Małopolsce, Dolnym Śląsku oraz w południowych rejonach Ziemi Lubuskiej i Wielkopolski.
|
Wymagania słonecznika
Słonecznik może rosnąć nie tylko na glebach czarnych czy czarnoziemiach, ale także na glebach brunatnych, na piasku gliniastym. Najniższy zalecany dla tej rośliny typ gleby to IVa.
Gleby kwaśne, na których sadzonki tej rośliny rosną powoli, a nawet obumierają, oraz gleby piaszczyste i suche nie nadają się do uprawy słonecznika. Nie zaleca się również wilgotnej i łuszczącej się gliny oraz wolno ogrzewających się wiosną ciężkich glin i iłk. Gleby z dużą ilością wapna również nie są odpowiednie, ponieważ w przypadku nadmiaru wapnia rozwiną się drobne, niskotłuszczowe nasiona.
Słoneczniki najlepiej rosną na glebie obojętnej.
Słoneczniki nie mają specjalnych wymagań dotyczących przedplonu. Sadzi się ją po korzeniach, roślinach strączkowych i ich mieszankach z trawą, a także po jęczmieniu czy pszenicy. W naszych warunkach glebowych najlepszą podsadką pod nasiona słonecznika są rośliny okopowe nawożone obornikiem.
Wysiew słonecznika
Nasiona słonecznika wysiewa się metodą punktową. Polega ona na umieszczeniu tych samych nasion w regularnym rzędzie. W przypadku nasion słonecznika rozstaw rzędów powinien wynosić 50-60cm, a między nasionami w rzędach - w zależności od rozstawu - 22-27cm. Nasiona umieszczamy zazwyczaj na głębokości między 3–7 cm, jednak zawsze warto zapoznać się z zaleceniami producenta konkretnego materiału siewnego.
W polskim klimacie właściwy termin na wysiew słonecznika to zazwyczaj połowa kwietnia. W zależności od warunków atmosferycznych roślinę tę można również wysiewać nieco później, tj. końcem kwietnia lub początkiem maja.
Sposób uprawy roli przed siewem słonecznika zależy również od gatunku rośliny przed siewem płodozmianu.
Po wczesnym rozpoczęciu upraw poprzedzających, np. zbóż, od razu po ich zbiorze przeprowadza się uprawę ścierniska, głębokość sadzenia (6-9 cm) określa ilość resztek pożniwnych. Zabiegi te mają również na celu zwalczanie chwastów i utrzymanie wilgotności gleby oraz ułatwienie orki przedzimowej.
Orkę wykonuje się zwykle zimą na głębokości 22-25 cm. Wiosną wykonywany jest jeden z trzech zalecanych zabiegów agrotechnicznych – bronowanie, uprawa agregatami lub włókowanie.
Tak jak już wspominano na początku artykułu, słonecznik dobrze znosi suszę. Jednak uprawę powinno się przeprowadzać w taki sposób, aby zatrzymywać jak najwięcej wilgoci w glebie. W ten sposób roślina będzie zabezpieczona przed okresowymi niedoborami opadów, co jest szczególnie ważne późną wiosną i wczesnym latem, kiedy potrzeby wodne słonecznika są największe. Magazynowaniu wody sprzyja utrzymywanie gleby w dobrej strukturze i wysokiej zawartości próchnicy, jak również ograniczenie uprawy do koniecznych zabiegów oraz terminowe ich przeprowadzanie. Nie oznacza to oczywiście, że rolnicy nie rezygnują z praktyk rolniczych (nawożenie, ochrona fungicydowa czy ochrona przed chwastami), ale ograniczają je do minimum.
Uprawa słonecznika – opłacalność
Obecnie, pomimo braku dopłat uprawa słonecznika – opłacalność tej rośliny jest wysoka. Tym bardziej, że słonecznik ma mniejsze wymagania pokarmowe niż rzepak, więc koszt jego uprawy jest znacznie niższy.
Przeciętny plon słonecznika w 2021 roku wynosił około 3 tony/ha. Jeśli chodzi o cenę to słonecznik oscyluje około 70% ceny rzepaku.
Ze względu na uszkodzenia przez ptaki i zwierzynę łowną oraz potencjalne zacienienie (słoneczniki mają wysokie wymagania dotyczące światła i źle znoszą zacienienie), uprawę słoneczników warto zaplanować z dala od budynków, lasów i krzewów. Inwazja ptaków na małych plantacjach może sprawić, że hodowla stanie się nieopłacalna, dlatego słoneczniki lepiej uprawiać w średnich i dużych gospodarstwach, poświęcając minimum 5 ha.
Uprawy słonecznika a płodozmian
W kontekście słabego płodozmianu w Polsce i coraz częstszych niedoborów wody, uprawa słonecznika jest atrakcyjną alternatywą dla rolników.
W płodozmianie słonecznik może zakłócić uproszczony system płodozmianu w wielu gospodarstwach – pszenica, rzepak, pszenica, rzepak i może zastąpić rzepak zamiast kukurydzy lub łubinu.
Słoneczniki nie powinny być sadzone w tej samej glebie częściej niż raz na cztery lata. Podczas uprawy tej rośliny oleistej grzyby gromadzą się podczas samosiewu i chwastów oraz w postaci zarodników (tzw. inokulum).
|
Uprawa słonecznika w Polsce jest coraz częściej wybierana przez rolników zamiast rzepaku. |
Nawożenie słonecznika - nawozy bogate w fosfor i azot
Najczęściej stosowanymi nawozami są azot i fosfor – dwa minerały, które mają istotny wpływ na skład ziarna.
Słoneczniki mają duże zapotrzebowanie na azot - niedobór tego pierwiastka prowadzi do upośledzenia rozwoju i wzrostu liści i nasion opisywanej rośliny. Ziarna uprawiane w warunkach niedoboru azotu charakteryzują się zmniejszą odpornością na mączniaka prawdziwego i inne choroby grzybowe oraz zmniejszeniem ogólnej biomasy.
Kolejnym ważnym minerałem jest fosfor, którego niedobór zmniejsza efektywność wykorzystania azotu i ogranicza fotosyntezę, tym samym zmniejszając zawartość białka i chlorofilu w liściach rośliny.
Istotnym pierwiastkiem jest również potas, którego niedobór powoduje podatność i elastyczność łodyg, co może prowadzić do strat plonów podczas zbioru przy użyciu kombajnów zbożowych. Słonecznik to zdecydowanie roślina potasolubna.
Słoneczniki mają wysokie wymagania odżywcze. Do wyprodukowania 1 tony niełupka i odpowiedniej ilości łodyg i liści potrzeba niemałej dawki minerałów. Ważne są zwłaszcza nawozy bogate w fosfor i azot.
Nawożenie słonecznika – najczęściej stosowane dawki na wytworzenie 1 tony niełupek i odpowiedniej masy wegetatywnej to:
- 60-80 kg N/ha,
- 60 kg P2O5/ha
- 120-180 kg K2O/ha.
W Metodyce integrowanej ochrony słonecznika dla doradców (Poznań 2020) można znaleźć precyzyjne dane dotyczące pobierania przez słonecznik dawki nawozów na uzyskanie plonu [t/ha], a mianowicie:
- 60 kg N,
- 32 kg P2O5
- 140 kg K2O
- 49 kg CaO
Lub też:
- 45 kg N,
- 17 kg P2O5
- 114 kg K2O
- 25 kg MgO
- 57 kg CaO
Azot należy dostarczać przy siewie, najlepiej w postaci saletry amonowej. Przy orce należy również stosować nawozy wieloskładnikowe na gleby o niskiej zawartości potasu.
Nie należy przekraczać dawek azotu, ponieważ zbyt duża ilość tego pierwiastka spowoduje późne dojrzewanie koszyczków i gałęzi oraz zmniejszy tolerancję rośliny, w przypadku niedoboru należy zastosować dużą dawkę potasu, inaczej łodyga traci jędrność i staje się krucha.
Uprawa słonecznika – dopłaty są możliwe?
Obszar uprawy słoneczników w Polsce jest wciąż niewielki. Ale rośnie z każdym rokiem ze względu na coraz bardziej gorący klimat. Fakt ten podkreśla również autonomia rolników, która podjęła inicjatywę ustawodawczą dotyczącą uprawy słonecznika w Polsce. Wiele osób czeka na to, aby uprawa słonecznika dopłaty miała tak jak to jest w przypadku roślin wysokobiałkowych lub nawet, aby została wpisana do tej dotacji.
Uzupełniająca płatność podstawowa - kto ją dostanie?
Płatność uzupełniająca (dalej: UPP) zostanie przyznana do najważniejszych upraw, tj.: zbóż, roślin oleistych, roślin wysokobiałkowych i drzew liściastych. Szczegółowe warunki przyznawania tych dopłat oraz wykaz upraw nimi objętych nimi, zostaną dopiero określone w rozporządzeniu.
Rekonstrukcja UPP, ze względu na jej rozległy zasięg (szacuje się, że obejmie ponad 9 mln ha i ok. 2 tys. 1,17 mln rolników - dane za 2013 r.) przyczyniłoby się do wzrostu średniego poziomu wsparcia dla zdecydowanej większości rolników. Według Ministerstwa Rolnictwa przyjęcie takiej formy płatności zmniejszy różnicę między przeciętnym dochodem z pracy w gospodarstwie rolnym a przeciętnym wynagrodzeniem w gospodarce narodowej, a także różnicę między poziomem wsparcia przeciętnego bezpośredniego w Polsce i w UE.
Nowe przepisy powinny wejść w życie 15 marca 2022 r. Data ta odpowiada terminowani rozpoczęcia naboru kandydatów na finansowanie kampanii 2022. Przyjęto, że 50% płatności wpłynie na konta interesantów do końca 2022 r., a pozostała część od stycznia do czerwca 2023 r.
Fundusz Promocji Roślin Oleistych poszerzy się o słonecznik?
Uprawa słonecznika zyskuje na popularności w naszym kraju: zwiększa się nie tylko powierzchnia uprawy, ale również liczba osób na nią się decydujących. Czy z uwagi na to jest szansa na to, że Fundusz Promocji Roślin Oleistych poszerzy się o słonecznik? Nie wiadomo.
Co prawda, Izby Rolnicze zwróciły się do Ministra Rolnictwa o zmianę w funduszach promocji produktów rolno-spożywczych. Według KRIR promocja słonecznika i jego produktów powinna być ujęta ustawą o funduszach promocji produktów rolno-spożywczych. Jak wskazał KRIR, zmiany w prawie będą miały tylko pozytywne skutki. Dzięki tej zmianie oraz ociepleniu klimatu, uprawa słonecznika w Polsce może stać się jeszcze bardziej popularną. Jednocześnie wypełniona zostanie luka regulacyjna, producenci oleju słonecznikowego i nasion słonecznika będą mogli korzystać ze środków Funduszu Promocji Nasion Oleistych.
*Dane z Atlas Big, www.atlasbig.com/pl/kraje-wedlug-produkcji-slonecznika (odczyt: 04.01.2022).
*W artykule wykorzystano treści z Opracowania IOR Metodyka integrowanej ochrony słonecznika dla doradców, Poznań 2020.