Urozmaicenie tradycyjnego płodozmianu (pszenica, rzepak, jęczmień, kukurydza) roślinami bobowatymi przerwie intensywną uprawę, która z czasem może przyczynić się do zubożenia gleby w składniki odżywcze i pogorszenie struktury roli. Rośliny wysokobiałkowe pełnią ważną rolę w żywieniu: są bardzo wartościowe dla ludzi oraz stanowią wysokobiałkową paszą dla zwierząt (zarówno w formie masy zielonej jak i nasion). W artykule tym podpowiadamy jak wygląda uprawa roślin wysokobiałkowych.
Dlaczego warto uprawiać rośliny wysokobiałkowe?
O korzyściach wynikających z uprawy roślin wysokobiałkowych pisano już w starożytności. Dokładnie rozprawy na ten temat zamieszczał uczony i pisarz rzymski Marek Terencjusz Warron. Rośliny wysokobiałkowe stanowiły wówczas drugi – po zbożach – element diety ludzi żyjących na obszarze śródziemnomorskim. Współcześnie, w trosce o środowisko naturalne, zaspokojenie potrzeb pokarmowych ludzkości i ograniczenie wykorzystania importowanej soi w paszach wykorzystywanych w żywieniu zwierząt, konieczne jest promowanie upraw roślin wysokobiałkowych i korzyści z nich wynikających.
Zalety roślin wysokobiałkowych
Uprawa roślin wysokobiałkowych powoduje wiele korzyści w produkcji roślinnej. W tym miejscu warto dodać, że poza znaczeniem gospodarczym do zalet uprawy roślin wysokobiałkowych zaliczają się: czynniki ekonomiczne oraz przyrodnicze.
Czynniki ekonomiczne
Rośliny strączkowe zwiększają produkcyjność gleby i jej żyzność. Wszystko dzięki zdolności asymilacji azotu atmosferycznego, a tym samym poprawie bilansu azotu. Do gleby przedostaje się wówczas od 40-700 kg azotu na hektar (ilość różni się w zależności od warunków środowiskowych, gatunku czy szczepu bakterii). Nie trzeba ponosić więc kosztów związanych z zakupem i zastosowaniem nawożenia azotowego dla roślin strączkowych, a w uprawach następczych zastosowanie mniejszej ilości azotu z nawozów mineralnych.
Przy uprawie roślin wysokobiałkowych można się też starać o dopłaty bezpośrednie, z wyszczególnieniem upraw na ziarno oraz pastewne. Przy składaniu wniosku o płatności bezpośrednie uprawy roślin strączkowych spełniają również wymogi utrzymania elementów proekologicznych. Dofinansowanie do materiału siewnego to „dopłaty z tytułu zużytego do siewu lub sadzenia materiału siewnego w kategorii elitarny lub kwalifikowany”.
Czynniki prośrodowiskowe
Rośliny strączkowe posiadają wysoką zawartością białka, a więc z powodzeniem mogą być wykorzystane w żywieniu zwierząt. Coraz częściej spotkać się można z sytuacją, że importowana soja zastępowana jest roślinami wysokobiałkowymi pochodzącymi z własnego gospodarstwa.
Rośliny strączkowe uwalniają trudno dostępne związki wapnia oraz fosforu - dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu, roślina jest w stanie pobierać składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby. Uprawa roślin wysokobiałkowych poprzez dużą masę systemu korzeniowego przyczynia się również do zwiększenia zawartości substancji organicznej w glebie. Dodatkowo następstwem rozluźniającego działania palowego systemu korzeniowego jest poprawa właściwości fizyczne gleby.
W płodozmianie zbożowo-rzepakowym rośliny strączkowe pełnią podwójną funkcję: przerywają monokulturę oraz zapobiegają rozprzestrzenianiu się chorób podstawy źdźbła – są fitosanitarne.
Rośliny wysokobiałkowe jako pasza
Łubin, groch siewny czy bobik są ekonomiczną alternatywą dla śruty sojowej. Jej cechą charakterystyczną jest wysoka zawartość białka. Z drugiej strony bobik, groch i łubin także są bogate w białko – można stosować je w żywieniu trzody chlewnej i drobiu. Uprawa roślin wysokobiałkowych na paszę będzie coraz bardziej opłacalna, co wynika z polityki rolnej prowadzonej przez Unię Europejską. Wprowadzono różne rozwiązania podwyższające opłacalność upraw roślin strączkowych, a tym samym zachęcające rolników do uprawy roślin strączkowych. Nadzór nad tymi rozwiązaniami pełnią odpowiednie organy w danym kraju. Polska instytucja obsługująca dotacje na rośliny wysokobiałkowe ARiMR (Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa) ma oddziały regionalne w każdym województwie oraz biura powiatowe.
Dopłaty do roślin wysokobiałkowych
Uprawiając niektóre rośliny, można uzyskać dopłaty, które znacznie podreperują rolniczy budżet.
Wykaz roślin wysokobiałkowych, na które można otrzymać dofinasowanie obejmuje miedzy innymi:
- groch siewny i peluszki,
- soja zwyczajna,
- bobik,
- łubiny: biały, wąskolistny i żółty*.
Szczegółowy wykaz roślin wysokobiałkowych zakwalifikowanych do dotacji można znaleźć w odpowiednich dokumentach udostępnianych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Istnieją jednak pewne ograniczenia. Według zasad dotacje na rośliny wysokobiałkowe ARiMR są przyznawane konkretnemu rolnikowi na powierzchni nie większej niż 75 ha i nie mniejszej 0,1 ha (uprawa roślin pastewnych). Można zgłosić ją jako obszar proekologiczny (z wyjątkiem wyki kosmatej oraz wyki siewnej i pod warunkiem, że na obszarze tym nie stosowano środków ochrony roślin), czym przyczynia się do zwiększenia stawki płatności. Jeśli więc mówimy o skali tej dopłaty - lista rolników może być duża i prawdopodobnie z roku na roku będziej coraz więcej osób pragnących taką dopłatę otrzymać. Warto więc odpowiednio wcześnie złożyć wniosek o jej przyznanie.
|
Mała uwaga: Biorąc pod uwagę różne dopłaty - lista rolników uprawnionych do ich uzyskania jest zwykle wyliczana na podobnych zasadach, to znaczy bierze się pod uwagę powierzchnię uprawy. |
Uprawa roślin strączkowych jest korzystna również ze względu na obowiązek dywersyfikacji, czyli zróżnicowanie upraw. Ponadto, uprawiając rośliny wysokobiałkowe spełnia się także obowiązek zachowania trwałych użytków zielonych.
W celu uzyskania większej ilości informacji na temat dopłaty do roślin wysokobiałkowych, najlepiej skontaktować się z regionalnym oddziałem Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, gdzie wykwalifikowani specjaliści udzielają wyczerpujących odpowiedzi i pomogą wypełnić wniosek.
Koszty uprawy roślin wysokobiałkowych
Koszty uprawy mogą różnić się w zależności od rodzaju i odmiany rośliny strączkowej, ale też od systemu uprawy roli.
Rolnik może wybrać:
- system tradycyjny płużny;
- system uproszczony bezpłużny;
- siew bezpośredni.
Wybór systemu nie wpływa na wysokość dopłat, ale rzutuje na wysokość kosztów bezpośrednich. Siew bezpośredni to z jednocześnie najmniejsze koszty bezpośrednie, ale i najmniejsze nadwyżki. Inne systemy pod tym względem są bardzo zbliżone. Do kosztów bezpośrednich należy zaliczyć materiał siewny, nawozy mineralne, koszt robocizny i paliwa, środki ochrony roślin oraz podatek rolny. Ocenę kosztów i zysków dokonuje się dla poszczególnych odmian roślin strączkowych i na podstawie wybranego systemu uprawy roli.
Istotną informacją dla rolników może być to, że w najbliższych latach opłacalność uprawy roślin strączkowych prawdopodobnie się zwiększy – i to nie tylko ze względu na dopłaty i dobre rozwiązanie dla gleb. Od kilku lat rośliny strączkowe jadalne są coraz popularniejsze w kuchni. Są prezentowane jako zdrowe, ponieważ zawierają dużo białka, niewiele tłuszczu i cenne minerały, a przy tym są bezglutenowe. Popyt na paszowe rośliny strączkowe również wzrasta. Przyczyną może być m.in. promowanie roślin strączkowych jako tańsza alternatywa dla wysokobiałkowej śruty sojowej.
Gatunki i wymagania roślin wysokobiałkowych
Poszczególne gatunki roślin strączkowych: łubin żółty, łubin wąskolistny, łubin biały czy groch wymagania glebowe mają zróżnicowane. Wskazać należy przede wszystkim różnice występujące między uprawą grochu a uprawą łubinu – zwłaszcza co do typu gleby, na jakiej te rośliny najlepiej się rozwijają.
Łubiny nie powinny być uprawiane na glebach ciężkich, zlewnych, gliniastych, o małej przepuszczalności. Źle rozwijają się także na glebach o bardzo wysokim poziomie próchnicy (chodzi o czarne ziemie, mursz, gleby potorfowe, mady). Ponadto, niewskazane są gleby o zbyt wysokim odczynie, a także o wysokiej zawartości wapnia. Rośliny łubinów lubią gleby przepuszczalne, dobrze napowietrzone, o odczynie pH 5,0-6,5.
Groch ma większą tolerancję na typ gleby, a wysoka zawartość próchnicy i wyższy odczyn są wręcz wskazane przy jego uprawie. Groch również dobrze toleruje gleby ciężkie i zlewne. Odczyn (pH) gleby pod uprawę grochu powinien być zbliżony do obojętnego.
Wszystkie gatunki roślin wysokobiałkowych mają podobne wymagania co do stanowiska. W tym zakresie, przy doborze stanowiska najlepiej kierować się następującymi zasadami:
- najlepsze są stanowiska po zbożach i kukurydzy;
- przerwa w uprawie roślin strączkowych powinna wynosić minimum 4 lata;
- w przypadku wysiewu na polach, gdzie rośliny wysokobiałkowe nie były uprawiane przez kilkanaście lat, nasiona należy zaszczepić nitraginą specyficzną dla danego gatunku - w innym przypadku mogą wystąpić trudności z wytworzeniem brodawek korzeniowych, a to oznacza niedobór azotu;
- nie warto uprawiać po rzepaku, ostropeście czy gorczycy, gdyż są to w strączkowych uciążliwie chwasty, trudne do zwalczenia;
- na glebach nie powinno być perzu, gdyż chwast ten w roślinach strączkowych bardzo szybko się rozwija, a jego rozłogi utrudniają wysiew nasion na prawidłową głębokość;
- rośliny wysokobiałkowe źle rozwijają się na polach ze świeżo przyoraną słomą lub darnią po ugorach – po zbiorze przedplonu zawsze powinno się wykonać uprawkę pożniwną, aby słoma częściowo się rozłożyła;
- pod uprawę roślin strączkowych niewskazane jest nawożenie obornikiem oraz wapnowanie;
- ze względu na większe zapotrzebowanie na wodę roślin wysokobiałkowych, zwłaszcza w fazie kiełkowania, orka główna powinna być wykonana jeszcze w listopadzie, co ułatwi podsiąkanie wody i zapobiegnie przesuszeniu gleby w okresie wiosennym.
Podsumowanie: uprawy wysokobiałkowe - tak czy nie?
Temat uprawy wysokobiałkowych jest z roku na rok coraz głośniejszy, więc coraz więcej rolników zadaje pytania: czy uprawa roślin wysokobiałkowych jest opłacalna? Czy jest łatwiejsza niż uprawa tradycyjnych zbóż? Te pytania są oczywiście ważne, ale wybierając rodzaj uprawy, warto kierować się nie tylko tradycyjnymi przesłankami. Należy wziąć jeszcze pod uwagę: miejsce uprawy, rodzaj gleby, kwestię zmienności upraw oraz nasze potrzeby. Dziś, w czasach dopłaty do roślin wysokobiałkowych oraz czasów, kiedy to nieustannie wzrasta popularność dopłaty - lista rolników chcących je otrzymać jest ogromna - coraz więcej osób zwraca uwagę na to, do jakich upraw Unia Europejska przyznaje wyższe dopłaty. I to warto wiedzieć planując uprawy.
Rośliny wysokobiałkowe to nie tylko same korzyści. Głównie dlatego, że ich uprawa nie jest tak bardzo opłacalna, a wysokość plonów mocno się waha. Oczywiście władze starają się to odgórnie zmienić poprzez dopłaty do roślin wysokobiałkowych i inne ułatwienia. Dodatkowo na rynku pojawiają się coraz odporniejsze gatunki nasion wysokobiałkowych, w tym soi, które uprawiać będzie znacznie łatwiej, zachowując przy tym wysoki plon. Warto więc też znać gatunki i wymagania roślin wysokobiałkowych. Podjęcie takich kroków daje to nadzieję, że coraz więcej rolników coraz chętniej będzie sięgać po rośliny wysokobiałkowe i uprawa ich z czasem stanie się dużo bardziej popularna niż dziś. Z pewnością będzie to korzystne zarówno dla rolników, jak i dla ogólnego stanu gospodarki i jakości gleb w Polsce. Takiego stanu rzeczy oczekuje nie tylko Unia Europejska, ale oczywiście resort rolnictwa w Polsce.
* Informacje aktualne w dniu publikacji artykułu (18.01.2021), wykaz roślin wysokobiałkowych do dopłaty może ulec zmianie.