Fungicydy to grupa związków chemicznych przeznaczonych do stosowania w celu zwalczania grzybów porażających rośliny. Warunek dobrej przyswajalności fungicydu stanowi powinowactwo do wody i tłuszczów. Wśród obecnie znanych mechanizmów działania fungicydów na procesy fizjologiczne, które zachodzą w komórkach grzybów, wyróżnia się: zaburzenia w oddychaniu (procesach energetycznych), zmiany w przepuszczalności błon plazmatycznych, zaburzenia w biosyntezie białek, kwasów nukleinowych, ergosterolu, tłuszczach oraz w innych substancjach istotnych dla funkcjonowania komórek grzybów.
Podział fungicydów ze względu na termin stosowania
Według terminu stosowania dzielimy je na zapobiegawcze lub zapobiegawczo-interwencyjnie. Działanie zapobiegawcze to ochrona rośliny przed pojawieniem się na nich patogenu. Istotą przy stosowaniu jest rzecz jasna powtarzalność - preparat powinien być stosowany tak często, jak jest to potrzebne dla utrzymania obecności warstwy preparatu na całej powierzchni nadziemnych części roślin. Działanie ochronne preparatów zapobiegawczych jest zwykle niedostateczne, ze względu na wymywanie ich przez opady deszczu. Zapobiegawczo i interwencyjnie fungicydy mają także zdolność do zahamowania rozwoju patogenu bądź niszczenia go nawet wtedy, gdy zostaną zastosowane w początkowej fazie rozwoju procesu chorobowego tj. podczas infekcji lub nawet po jej zakończeniu.
Fungicydy Interwencyjnie
Fungicydy stosujemy dopiero w momencie wystąpienia okresu krytycznego, czyli tuż po rozpoczęciu infekcji, a nie po zniknięciu warstwy fungicydu istniejącej na powierzchni rośliny. Zalecane w ściśle określonym przedziale czasowym.
Fungicydy Wyniszczające
Mają na celu niszczenie zarodników i częściowo także samej grzybni. W ten sposób, poprzez wyniszczenie grzybni, można zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby. Jest to także ostatnia możliwość ograniczenia choroby przy zastosowaniu fungicydów.
Podział fungicydów ze względu na sposób działania
Według sposobu działania fungicydów dzielimy je na fungicydy:
Fungicydy kontaktowe
Fungicydy kontaktowe pozostają na powierzchni rośliny i działają bezpośrednio na patogeny znajdujące się w miejscu aplikacji. Ich skuteczność zależy od dokładnego pokrycia rośliny oraz regularnego stosowania, ponieważ nie przemieszczają się do wnętrza tkanek.
Fungicydy wgłębne
Fungicydy wgłębne charakteryzują się zdolnością do częściowego przenikania do tkanek rośliny, ale ich działanie ogranicza się głównie do warstwy powierzchniowej. W przeciwieństwie do fungicydów kontaktowych, nie ulegają tak szybkiemu zmywaniu i mogą zwalczać grzyby w ich początkowej fazie infekcji.
Fungicydy układowe
Fungicydy układowe są najbardziej zaawansowaną grupą środków ochrony roślin, ponieważ przenikają do wnętrza tkanek i przemieszczają się wraz z sokami roślinnymi. Dzięki temu mogą skutecznie zwalczać infekcje już po ich wystąpieniu, a nawet chronić nowe, rozwijające się organy rośliny.
Fungicydy - podział ze względu na skład chemiczny i substancje aktywne
Fungicydy można także klasyfikować według ich składu chemicznego oraz substancji aktywnych, które determinują mechanizm ich działania oraz zakres stosowania. W zależności od użytej substancji czynnej fungicydy mogą wykazywać różny stopień skuteczności przeciwko konkretnym patogenom, a także różnić się toksycznością oraz wpływem na środowisko.
Fungicydy miedziowe
Wykazują działanie bakteriobójcze i grzybobójcze. Są toksyczne dla człowieka oraz innych organizmów stałocieplnych. Zalecane są w stosowaniu przeciwko takim chorobom, jak mączniaki rzekome, zaraza ziemniaka, chwościk buraka, parch jabłoni i gruszy (ale tylko do pierwszego zabiegu) oraz kędzierzawość liści brzoskwini.
Fungicydy siarkowe
Zawierają w sobie siarkę lub wielosiarczki wapnia, które wywołują zaburzenia w oddychaniu u grzybów i uwalnianiu energii. Zalecane, jeśli rośliny atakuje: mączniak prawdziwy, parch jabłoni lub kędzierzawość liści brzoskwini.
Fungicydy chloronitrylowe
Fungicydy zawierające związki chloronitrylowe działają opierając się na zakłócaniu działania procesów energetycznych u grzybów. Do najważniejszych przedstawicieli tej grupy zaliczyć można np. chlorotalonil, który wykazuje się stosunkowo małą toksycznością.
Fungicydy wgłębne
Fungicydy rozprzestrzeniające się na powierzchni rośliny (wgłębne) w istocie stanowią najważniejszą grupę preparatów, według sposobu oraz skuteczności działania.
Wiodącą rolę odgrywają fungicydy strobilurynowe. Nazwa tej grupy pochodzi od grzyba kapeluszowego, szyszkówki gorzkawej (Strobilurus Tenacellus), który naturalnie wytwarza azoksystrobinę. Mechanizm działania pochodnych Strobiluryny polega na zakłóceniu procesówenergetycznych, w wyniku wywołania zaburzeń w mitochondrialnym transporcie elektronów.
Pochodne Strobiluryny to związki takie jak: azoksystrobina, krezoksym metylowy, trifloksystrobina, dimoksystrobina oraz piraklostrobina.
Najważniejsze substancje czynne w fungicydach – charakterystyka i zastosowanie
Azoksystrobina charakteryzuje się wyjątkową właściwością polegającą na niskim powinowactwie do tłuszczy. Skutkuje to dobrym przejściem przez kutikulę, dzięki czemu jest transportowana od miejsca naniesienia w kierunku stożków wzrostu w tkankach przewodzących. Dzięki takiemu działaniu chroni również te części rośliny, które nie zostały pokryte cieczą roboczą, a nawet nie istniały w momencie przeprowadzenia zabiegu. Zalecana jest przeciwko chorobom grzybowym zbóż, jak np.: mączniaki rzekome, szara pleśń, zgnilizna twardzikowa, alternarioza i inne choroby różnych gatunków roślin.
Krezoksym metylowy działa układowo, opierając się na rozprzestrzenianiu się substancji biologicznie czynnej poprzez dyfuzję w fazie gazowej na liściach. Zgodnie z klasyfikacją FRAC, substancja czynna (krezoksym metylu) zaliczana jest do grupy 11. Stosowany jest przeciwko takim chorobom, jak: parch jabłoni i gruszy, mączniak jabłoni oraz niektóre choroby roślin ozdobnych.
Trifloksystrobina działa mezostemiczne, co polega na rozprzestrzenianiu się substancji biologicznie czynnej poprzez dyfuzję w fazie gazowej na powierzchni liści oraz wiązaniu się z powierzchniową warstwą wosków. Wykazuje również częściowe działanie wgłębne połączone z przemieszczaniem się w przestworach międzykomórkowych. Fungicyd zalecany jest przeciwko takim chorobom, jak: mączniak prawdziwy, parch, gorzka zgnilizna, biała plamistość liści, zasychanie liści, dziurkowatość liści, rdza i zamieranie pędów.
Dimoksystrobina należy do grupy chemicznej strobiluryn. Blokuje ona w komórkach grzybowych mitochondrialny transport elektronów w kompleksie III. Dimoksystrobina działa skutecznie przeciwko różnym stadiom rozwojowym patogenów, zarówno na powierzchni rośliny, jak i w jej wnętrzu. Jest wchłaniana przez liść i przemieszcza się wraz ze strumieniem transpiracji, jak również w łyku. Tym samym działa zarówno systemicznie, jak również transimilarnie.
Piraklostrobina substancja to fungicyd o działaniu lokalnie systemicznym i translaminarnym, przeznaczony do stosowania zapobiegawczego oraz interwencyjnego. Zalecana jest w szczególności przeciwko chorobom zbóż, jak: mączniak prawdziwy, rdza, septorioza, plamistość siatkowa jęczmienia czy rynchosporioza.