Ochrona ziemniaka - skuteczne preparaty na stonkę ziemniaczaną i choroby grzybowe

W Polsce ziemniaki są uprawiane na około 200 tys. hektarów[1]. Aby uzyskać wysoki plon ziemniaków, warto pamiętać o ich odpowiedniej ochronie. W artykule tym opisujemy zwalczanie stonki ziemniaczanej oraz sposoby na zwalczanie dwóch najbardziej znanych i zrazem najbardziej niebezpiecznych chorób grzybowych ziemniaka.

Kiedy oprysk na stonkę ziemniaczaną?

Stonka ziemniaczana to chrząszcz ciepłolubny. Optymalna temperatura dla jej wzrostu to 18-26°C. Doskonale przystosowała się również do życia w Polsce i od połowy XX wieku dewastuje uprawy nie tylko ziemniaków, ale też pomidora czy papryki – roślin z rodziny psiankowatych. Ten szkodnik wygląda tak charakterystycznie, że nie trzeba go opisywać.

Największe szkody powodują owady dorosłe zaraz po wyjściu z zimowisk, larwy wylęgłe z jaj złożonych przez samice tego pokolenia oraz młode chrząszcze letniego pokolenia. Okres żerowania tego szkodnika jest więc bardzo rozciągnięty w czasie, co w naturalny sposób utrudnia jego zwalczanie.

Zabieg zwalczania stonki ziemniaczanej wykonujemy po przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości:

• 1 stonka na 25 roślinach lub 1–2 chrząszcze na 1 m²,
• 10 złóż jaj na 10 roślinach,
• 15 larw na 1 roślinie.

Skuteczna ochrona ziemniaka polega na wykonaniu trzech oprysków. Dotyczy to tylko odmian późnych i to w latach, kiedy warunki atmosferyczne sprzyjają rozwojowi tego szkodnika.

1. I oprysk wykonujemy w momencie masowego pojawienia się chrząszczy – poniekąd wskazaniem owego terminu może być kwitnienie robinii akacjowej.
2. II oprysk wykonujemy na młode larwy – zazwyczaj jest to trzecia dekada czerwca.
3. III oprysk – służy eliminacji chrząszczy pokolenia letniego i przypada na trzecią dekadę lipca lub pierwszą dekadę sierpnia.

Chcąc optymalnie chronić plantacje ziemniaka w trakcie sezonu wegetacyjnego, należy dobierać substancje czynne w zależności od fazy rozwojowej ziemniaka, warunków pogodowych oraz w zależności od ryzyka infekcji chorobami grzybowymi takimi jak zarówno zaraza ziemniaka czy alternarioza.

Różne substancje aktywne i preparaty na zwalczanie stonki ziemniaczanej stosujemy według fazy BBCH: 

• 15-26 - lambda-cyhalotryna / deltametryna - np. Karate Zeon 050 CS, D-Act;
• 27-38 - fosmet – preparatów z tą substancją już nie kupimy , ale do listopada 2022 możemy stosować;
• 39-49 - acetamipryd Kestrel 200 SL, Carnadine 200 SL;
• 51-79 - chlorantraniliprol np. Coragen 200 SC, Voliam.

Preparaty na zwalczanie stonki ziemniaczanej

Zwalczanie stonki ziemniaczanej warto rozpocząć od sposobów ekologicznych, dopiero jeśli owe zawiodą wybierzmy metody chemiczne. Pamiętajmy też o tym jak ważna jest profilaktyka!

 

Ekologiczny oprysk na stonkę ziemniaczaną

W walce ze stonką w uprawach ekologicznych możemy wykorzystać dwie naturalne metody zwalczania: metodę mechaniczną i biologiczną.

I. Metody mechaniczne:

1. Zbiór ręczny

Jeżeli posiadamy ziemniaki na własne potrzeby, a stonka ziemniaczana nie występuje w dużej populacji, najlepszym rozwiązaniem jest ręczne zbieranie tego szkodnika. Na polach przylegających do obszarów porośniętych naturalnie (zwłaszcza łąki) bażanty i kuropatwy będą naszymi sprzymierzeńcami w walce z tymi chrząszczami.

 

2. Maszyny zbierające

Mamy tutaj na myśli zbieracz do stonki ziemniaczanej, która przypomina zminiaturyzowany heder od kombajnu zbożowego. Podczepiana jest pod przód ciągnika rolniczego. Działa w ten sposób, że otrząsa rośliny ze szkodników za pomocą nagarniacza sznurkowego. Następnie chrząszcze spadają do rynny spadowej i za pomocą ślimaka transportowane są do gniotownika. Zbieracz napędzany jest dzięki silnikowi hydraulicznemu. Chociaż pomysł tej maszyny powstał już w PRL-u to prawdopodobnie będzie to co raz popularniejsze urządzenie (z pewnością unowocześniane), zwłaszcza, że coraz mocniej wchodzimy w rolnictwo ekologiczne. Już teraz rolnicy wykorzystują proste maszyny do ręcznego zbierania stonki ziemniaczanej.  

II. Metody biologiczne:

1. Pułapki feromonowe

Stosowanie atraktantów – fermonów płciowych lub atraktantów syntetycznych, w celu zwabienia stonki ziemniaczanej w określone pułapki, jest skuteczne tylko w przypadku małej populacji tego szkodnika.

 

2. Wyciągi roślinne

W rolnictwie ekologicznym zaleca się stosowanie preparatów fitosanitarnych, które nie są niebezpieczne dla ludzi, pszczół i owadów. Możemy przygotować własne, naturalne ekstrakty czy nawozy na bazie naturalnych składników.

 

Gnojówka z pokrzywy

W przypadku niewielkich upraw żerowanie stonki ziemniaczanej możemy ograniczyć, rozrzucając fermentującą gnojówkę z pokrzywy. Do jej przygotowania potrzebujemy 1 kg świeżej pokrzywy i 10 litrów wody. Pokrzywę zalewamy wodą i pozostawiamy do czasu aż sfermentuje (4-5 dni). Przed użyciem takiego oprysku gnojówkę z pokrzywy rozcieńczamy wodą w stosunku 1:10 (na każdy litr gnojówki dajemy 10 litrów wody).

 

 

 

Wyciąg z wrotyczu

Innym sposobem zwalczania stonki ziemniaczanej jest spryskiwanie jej ekstraktem z wrotyczu pospolitego. Zalewamy 300 g świeżego ziela 10 litrami wody i zostawiamy na 24 godziny. Po tym czasie filtrujemy i rozcieńczamy wodą w stosunku 1:2.

Warto wiedzieć, że wyciąg z wrotyczu pospolitego możemy stosować również do zwalczania wielu innych szkodników, takich jak: mszyce, bawełnica korówka, owocówki, śmietka cebulanka, gąsienice bielinka.

 

 

Wyciąg ze złocienia dalmatyńskiego

Jest to ester kwasu chryzantemowego sprzedawany jako naturalna perytryna. Preparat ten jest mało stabilny, wrażliwy na temperaturę i należy go stosować w nocy lub przy dużym zachmurzeniu. Zalecana dawka to 0,5 kg/ha. Skuteczność tego preparatu może sięgać nawet 100%. Istotna jest tutaj technika opryskiwania. Preparat musimy dozować ostrożnie, a pH cieczy roboczej nie powinno przekraczać 7. Im bardziej alkaliczna ciecz, tym mniejsza skuteczność środka. Dlatego ciecz roboczą należy zakwasić 6 % octem – roztwór 0,5 l octu na 100 l wody.

Stonka ziemniaczana zwalczanie chemiczne – zasady

Ze względu na coraz mniejszą skuteczność domowych (naturalnych) sposobów i ograniczoną dostępnością skutecznych preparatów biologicznych do walki ze stonką pozostają głównie środki chemiczne. Stosujmy je  rozsądnie – obserwujmy rośliny i w odpowiednim momencie aplikujmy odpowiednie insektycydy – zabiegi powtarzamy w okresie rozwoju kolejnych pokoleń stonki.

Rozwój jednego pokolenia stonki ziemniaczanej w sprzyjających warunkach trwa zaledwie 30–35 dni. Ogólnie przyjęty próg szkodliwości to 15 larw na 1 roślinie. Tak więc, aby pozbyć się tego szkodnika, należy dokładnie obserwować roślinę.  

 

W celu zapobiegania odporności na środki chemiczne w ochronie ziemniaka, konieczne jest stosowanie różnych substancji czynnych należących do różnych grup chemicznych.

 

Skuteczna ochrona przed stonką ziemniaczaną to korzystanie z preparatów działających zarówno kontaktowo, wgłębnie,  jak i systemiczne. Pamiętajmy też o stosowaniu oprysków z różnych grup chemicznych, aby zapobiec rozwojowi odporności na określone substancje czynne. Ponadto, dobór skutecznych preparatów zależy również od warunków atmosferycznych: do 20℃ poleca się stosowanie insektycydów – pyretroidów, a przy wyższej temperaturze neonikotynoidy.

Profilaktyka jest ważna!

Działania profilaktyczne, pozwalające ograniczyć występowanie stonki ziemniaczanej opierają się przede wszystkim na stosowaniu prawidłowego płodozmianu (przynajmniej 5 lat przerwy w uprawie ziemniaka na danym zagonie), urozmaiceniu upraw, a także utrzymaniu wysokiej zawartości próchnicy w glebie – nawożenie organiczne, kompost, zielony nawóz.

Ranking środków na stonkę w 2022 roku

Najpopularniejszymi środkami do zwalczania stonki ziemniaczanej w Polsce są działające powierzchniowo insektycydy z grupy pyretroidów (głównie deltametryna). Drugą, równie popularną grupą preparatów są neonikotynoidy (głównie acetamipryd). Efekty stosowania takich środków owadobójczych widać już w pierwszym dniu po zabiegu.

Poniżej ranking środków na stonkę w formie 4 tabeli - podział na środki systemiczne, kontaktowe, wgłębne i ekologiczne.

 

 

 

Ochrona ziemniaka przed chorobami grzybowymi

Ziemniak jest uprawą, która w okresie wegetacji może zostać porażona różnymi patogenami. Niewątpliwie najgroźniejsze choroby występujące na plantacjach tego warzywa to zaraza ziemniaka i alternarioza. Jakość i wielkość plonu zależy w dużej mierze od przyjętej strategii kontroli.

 

Warunki pogodowe mają duży wpływ na rozwój chorób ziemniaka. W zachodniej Polsce, gdzie rolnicy często zmagają się z suszą i wysokimi temperaturami od maja do lipca, zaraza ziemniaka nie stanowi większego zagrożenia. Jednak takie warunki sprzyjają dynamicznemu wzrostowi innych chorób np. alternariozy. Z drugiej strony na wschodzie, gdzie wilgotność jest ogólnie lepsza, częstsza jest zaraza.

 

Alternarioza

Alternarioza ziemniaka, potocznie zwana „chorobą suchych liści”, to zespół chorób wywołanych przez anaformiczne formy grzyba Lewia sp.: Alternaria solani i Alternaria alternata. Są to adekwatnie: sucha plamistość liści oraz brunatna plamistość liści. Grzybnia patogenu powodującego te choroby będzie utrzymywać się w glebie na resztkach pozbiorczych oraz w zakażonych bulwach. Źródłem infekcji są zarodniki, które kiełkują bezpośrednio przez nabłonek liścia lub przez ranę w skórce bulwy. Choroba atakuje rośliny w fazie kwitnienia i w okresie zawiązywania bulw (tuberyzacja ziemniaka).

Pojawieniu się grzybów alternariozy sprzyjają przede wszystkim: rosnąca popularność sadzenia bardzo wczesnych i wczesnych odmian, zwłaszcza pod osłonami, a także coraz łagodniejsze zimy, dzięki którym grzyb łatwiej przeżywa do kolejnego sezonu wegetacyjnego. Innym czynnikiem powodującym wzrost występowania patogenów w uprawach jest zmniejszenie ilości substancji czynnych dopuszczonych do stosowania w uprawie ziemniaka, np. w zwalczaniu zarazy ziemniaka.

Alternarioza ziemniaka występuje we wszystkich regionach Polski. Skutkiem choroby jest uszkodzenie łodygi i liści oraz niska jakość bulw. Straty w plonach mogą sięgać nawet 45%!

Zaraza ziemniaka

Drugą najczęstszą chorobą ziemniaka w polskim klimacie jest zaraza. Wywołuje ją organizm grzybopodobny typu lęgniowce – Phytophthora infestans. Objawy zarazy ziemniaka są bardzo typowe i trudne je pomylić z innymi patogenami. Oczywiście najłatwiej zaobserwować objawy na liściach. Wewnątrz pojawiają się bladozielone plamy, które szybko brązowieją i stają się nekrotyczne. Zmiany te nie ograniczają się do nerwów liści. Typowym objawem na dolnej stronie liści jest szary nalot zarodników na brzegach plam. Zauważyć go możemy zazwyczaj rano, gdy wilgotności powietrza jest największa.

Zarazę ziemniaka można również znaleźć na łodygach. Objawy mogą pojawić się na dolnych pędach – gdy choroba zaczyna się od ziemi – lub na górnych pędach – gdy zarodniki z liści spływają razem z wodą. Zmiany na pędach są nieco ciemniejsze niż na liściach – kolor ciemnobrązowy lub wręcz czarny. Przy dużej wilgotności powietrza, w obrębie plam, możemy zaobserwować obfite zarodnikowanie.

W sytuacji, gdy rośliny są dotknięte zarazą ziemniaczaną na końcowym etapie rozwoju, istnieje ryzyko przedostania się zarodników do gruntu i może dojść do zakażenia bulw. Choroba na bulwach z zewnątrz przyjmuje kolor szaro-zielony / sino-szary . Po przekrojeniu poprzecznym zauważymy rdzawe przebarwienia miąższu, które uniemożliwiają konsumpcję bulw.

W ostatnich latach presja zarazy ziemniaczanej nieco spadła z powodu wysokiej temperatury i braku opadów. Pamiętajmy jednak o tym, że wystarczy tylko chwilowe wystąpienie sprzyjających warunków – wysoka wilgotność i umiarkowana temperatura – aby zaraza ziemniaka zniszczyła całą plantację.

Zwalczanie zarazy i alternariozy

Do walki z tymi patogenami należy sięgać po najskuteczniejsze i sprawdzone rozwiązania.

Dobrym preparatem zarówno na zarazę i alternariozę ziemniaka jest Cabrio Duo 112 EC. Jest to środek o działaniu wgłębnym (dimetomorf) oraz lokalnie układowym i translaminarnym (piraklostrobina) do stosowania zapobiegawczego oraz interwencyjnego w uprawie ziemniaka, ogórka, sałaty, cebuli oraz pomidora.

Zaś typowo na zarazę ziemniaka przeznaczony jest Infinito 687,5 SC – środek w postaci stężonej zawiesiny do rozcieńczenia wodą o działaniu ogólnoustrojowym i wgłębnym. Stosowany jest w profilaktyce i interwencji w ochronie ziemniaków, głównie przed zarazą ziemniaka, ale poniekąd wykazuje działanie ochronne również przed alternariozą.

 

---

[1] Szacunkowe dane z GUS za 2021 r.