Czy warto kupować nasiona kwalifikowane?

W obecnych czasach coraz większą uwagę przywiązujemy do jakości upraw oraz metod ekologicznych i sprzyjających środowisku. Coraz częściej stosujemy certyfikowany materiał siewny, którego właściwości i jakość potwierdzają badania. Dzięki temu możemy zwiększyć szansę na uzyskanie wysokich zbiorów zdrowych roślin. W artykule wymieniamy zalety stosowania kwalifikowanego materiału siewnego oraz jego cechy i właściwości.

Czym jest kwalifikowany materiał siewny?

Materiał siewny to części roślin wykorzystywane do rozmnażania. Należą do nich nasiona, owoce lub ich elementy, zwane częściami generatywnymi oraz bulwy, cebule, korzenie spichrzowe, rozłogi i kłącza – czyli części wegetatywne. Kwalifikowany materiał siewny to materiał siewny, który posiada certyfikaty i dokumenty potwierdzające jego cechy, tożsamość i jakość. Materiał ten jest wolny od zanieczyszczeń, nasion chwastów i ewentualnych chorób. Nasiona kwalifikowane mają właściwy poziom zdolności i siłę kiełkowania nasion.

Jakie cechy i właściwości ma kwalifikowany materiał siewny?

Nadrzędnym celem, do którego dążą rolnicy na całym świecie, jest produkcja zdrowych, wysokoplonujących i opłacalnych upraw. Kwalifikowany materiał siewny jest wynikiem wykorzystania rozwoju biologicznego, pogłębionej wiedzy i szerszych badań. W Polsce wykonuje je Centralny Ośrodek Badania Roślin Uprawnych. Dzięki pracy COBORU otrzymujemy coraz lepsze i bardziej plonujące odmiany. Dodatkowo, produkcja ulepszonych nasion jest regulowana przez prawo. Tylko czysty produkt z energią i zdolnością kiełkowania może być sprzedawany jako kwalifikowany materiał siewny. Musi być jednolity pod względem różnorodności i nie może być porażony przez choroby lub szkodniki.

Nowoczesne odmiany kwalifikatu zapewniają dostosowanie do lokalnych warunków glebowo-klimatycznych np. odporność na wymarzanie, suszę i choroby. Wartość biologiczna nasion jest wnikliwie oceniana w procesie rejestracji odmian. Materiał siewny jest produkowany na plantacjach nasiennych, które podlegają wieloetapowej urzędowej ocenie. Nasiona, które pozytywnie zostaną ocenione podczas kwalifikacji (oceny polowej) oraz oceny laboratoryjnej, zyskują nazwę „kwalifikowany materiał siewny” i opatrywane są urzędową etykietą z nazwą odmiany, stopniem odsiewu, numerem partii itd. Etykiety urzędowe posiadają unikalne numery i są podstawowym dokumentem w  obrocie nasiennym.

Proces powstawania kwalifikatu – krok po kroku

Produkcję kwalifikowanego materiału siewnego dobrze przedstawił m.in. dr Dariusz Majchrzycki[i].

1. Wszystko zaczyna się od wyboru odpowiedniej odmiany.

W hodowli roślin nieustannie się ciągły postęp. Hodowcy co roku rejestrują odmiany, które charakteryzują się wyższym plonem niż uprawiane wcześniej i bardzo często lepszymi cechami użytkowymi, takimi jak odporność na choroby, wyleganie czy porastanie ziarna w kłosie. Warto wprowadzać do rolnictwa nowe odmiany, ponieważ daje to możliwość uzyskania wysokiej i potrzebnej jakości plonu.

2. Kolejnym krokiem jest reprodukcja polowa.

Rozpoczyna się ją od wybrania odpowiedniego miejsca pod uprawę. W celu uniknięcia pomieszania gatunków lub odmian, wybierane są stanowiska, na których nie było zboża przez ostatnie 2-3 lata. Plantacja prowadzona jest zgodnie z wysokimi standardami agrotechnicznymi (uprawa i ochrona przed pestycydami).

Bardzo ważne jest zachowanie odległości między plantacją z nasionami a pozostałym „obszarem produkcyjnym”. Dotyczy to głównie gatunków obcopylnych, ale nie tylko; Przykładowo w produkcji nasion kwalifikowanych na poziomie C1, odległość w życie wynosi 250 metrów, a w  pszenżycie 20 metrów.

Przeprowadza jest także selekcja negatywna, polegająca na usunięciu z rozmnażanej odmiany samosiewów gatunków obcych i roślin nietypowych. Jest to niezwykle ważny proces i musi być wykonany w każdej plantacji nasiennej, mimo że jest czasochłonny, pracochłonny i kosztowny.

W sezonie wegetacyjnym plantacja oceniana jest dwukrotnie – według pochodzenia oryginalnego materiału użytego do założenia plantacji, wyrównania łanu, zdrowotności, czystości odmianowej i zachowanej odległości. Przeprowadza ją urzędowy lub akredytowany kwalifikator. Po pozytywnej ocenie plantacja zostaje zatwierdzona (zakwalifikowana) i tylko taka może być zebrana na siew.

Podczas zbierania i transportu nasion z pola należy zapewnić absolutną czystość. Przed przejściem do tego etapu produkcji nasion, kombajn i sprzęt transportowy muszą być dokładnie oczyszczone, aby uniknąć mieszania odmian lub gatunków. Przed zbiorem bardzo ważne jest dokładne wyregulowanie kombajnu (obrót młocarni), aby uniknąć lub zminimalizować uszkodzenia nasion (wybicie zarodników). Jest to szczególnie ważne przy zbiorze żyta, pszenżyta jak i jęczmienia.

3. Czyszczenie

Niezwykle istotne jest także precyzyjne czyszczenie nasion. Im lepsze maszyny wykonujące tą czynność tym materiał jest lepszej jakości.  W profesjonalnych "fabrykach nasion" proces czyszczenia przebiega w czterech etapach. Pierwszym jest wialnia wstępnego czyszczenia polegająca na oddzieleniu zanieczyszczeń mineralnych: pyłu, piasku, kamieni oraz nasion chwastów, resztek słomy i ziarniaków niewykształconych. Kolejnym czyszczenie główne ( głównie sortowanie nasion według ich grubości). Następnie za pomocą tryjera oddziela się połówki ziaren – zarówno wzdłużne, jak i poprzeczne. Ostatnim, czwartym etapem, są działania przy wykorzystaniu stołu grawitacyjnego: oddzielenie ziaren chorych, lekkich i przede wszystkich porośniętych.

4. Kwalifikacja

Po dokonaniu czyszczenia tworzy się partie nasion (max. 30 ton), z których urzędowy lub akredytowany kwalifikator pobiera próbę do oceny laboratoryjnej, gdzie sprawdzana jest czystość, zdolność kiełkowania, zanieczyszczenie chwastami i roślinami obcymi. Aby nasiona zostały certyfikowane, muszą spełniać określone normy. Dla pszenicy w stopniu C1 jest to np. kiełkowanie min. 85%, zanieczyszczenie innymi zbożami max. 7 sztuk w 1 kg oraz czystość min. 98%.

Wbrew pozorom, normy te są dość liberalne, w związku z tym niektórzy hodowcy wprowadzają własne, restrykcyjne normy dotyczące ich odmian.

5. Zaprawianie

Po pozytywnym przejściu badań w laboratorium i uzyskania świadectwa kwalifikacji można przystąpić do zaprawiania nasion – zazwyczaj za pomocą zaprawiarki porcjowej lub przepływowych. W procesie zaprawiania ważne jest stosowanie odpowiedniego preparatu (zarejestrowanego dla konkretnego gatunku i jak najszerszego zwalczania/chronienia przed chorobami). W zabiegu często dodaje się nawozy do nasion, aby ułatwić start młodej siewce.

Bardzo ważne jest, aby ziarna były pokryte odpowiednią ilością substancji czynnej. Zbyt mała lub zbyt duża dawka może przyczynić się do późniejszych problemów uprawowych.

6. Etykieta

Proces produkcyjny kwalifikatu kończy się zapakowaniem nasion w papierowe worki lub do big bagów oraz naklejeniem urzędowej etykiety i szczelnym zamknięciem worków. Urzędowa etykieta umożliwia identyfikację nasion. Znajdują się tam informacje o gatunku, odmianie, ilości nasion, ich producencie, masie 1000 ziaren (MTZ) i zdolności do kiełkowania.

Korzyści ze stosowania kwalifikowanego materiału siewnego

W nasiona kwalifikowane warto zainwestować przynajmniej z dwóch powodów.

Po pierwsze, to się po prostu opłaca. Wyższy plon i lepsza jakość powodują, że możemy znacznie zwiększyć wartość sprzedaży z  hektara, a tym samym osiągnąć większy zysk.  Wybierając nasiona z  własnego zbioru nie dość, że materiału siewnego musimy mieć więcej, to też dodatkowo ponosimy koszty przygotowania nasion do siewu, jak np. czyszczenie, zaprawa i  zaprawianie.

Tak więc, stosując nasiona kwalifikowane możemy zmniejszyć liczbę zabiegów chemicznych i  zredukować koszty ochrony.

Drugim, istotnym powodem do stosowania kwalifikatu jest ograniczenie ryzyka. Siejąc nasiona z własnego zbioru nigdy nie będziemy mieć gwarancji jakości nasion (zdolność kiełkowania, czystość). Jeszcze większe ryzyko pojawia się w przypadku zakupu „dobrego, nieudokumentowanego” materiału siewnego na nieregulowanym rynku, gdzie nie możemy stwierdzić, jaka to odmiana i czy nasiona są odpowiedniej jakości.